گیربکس چیست؟
گیربکس (Gearbox) یا جعبه‌دنده، یکی از مهم‌ترین اجزای سیستم انتقال قدرت در ماشین‌آلات، خودروها و تجهیزات صنعتی است. وظیفه اصلی آن انتقال و تنظیم دور و گشتاور بین منبع تولید نیرو (مثل موتور) و مصرف‌کننده آن (مثل چرخ یا دستگاه صنعتی) است.
عملکرد گیربکس چگونه است؟
گیربکس با استفاده از چرخ‌دنده‌ها، نسبت دور بین ورودی و خروجی را تغییر می‌دهد. به این ترتیب می‌توان در مواقع نیاز، گشتاور را افزایش داد (برای حرکت در مسیرهای سخت یا بار سنگین) یا سرعت را بالا برد (برای رانندگی روان در مسیرهای صاف). تغییر دنده به‌صورت دستی یا اتوماتیک انجام می‌شود.
انواع گیربکس‌ها
گیربکس دستی (Manual)
راننده به‌صورت دستی دنده را عوض می‌کند؛ این نوع گیربکس ساده، کم‌هزینه و مقاوم است.
گیربکس اتوماتیک (Automatic)
تغییر دنده به‌صورت خودکار توسط سیستم هیدرولیک و الکترونیکی انجام می‌شود. مناسب برای رانندگی راحت.
گیربکس نیمه‌اتومات (AMT)
ترکیبی از گیربکس دستی و اتوماتیک؛ راننده نیاز به کلاچ ندارد.
گیربکس CVT (پیوسته‌متغیر)
بدون چرخ‌دنده مشخص، انتقال قدرت با تغییر قطر پولی‌ها انجام می‌شود؛ مناسب برای رانندگی نرم و اقتصادی.
گیربکس صنعتی
در ماشین‌آلات سنگین، خطوط تولید، آسانسورها و تجهیزات انتقال قدرت استفاده می‌شود و طراحی آن بر اساس نیاز صنعتی متفاوت است.
اجزای اصلی گیربکس
چرخ‌دنده‌ها
شافت ورودی و خروجی
پوسته گیربکس
بلبرینگ‌ها
کاسه‌نمد و آب‌بندها
روغن گیربکس (جهت روان‌کاری و خنک‌کاری)
روغن و نگهداری گیربکس
روغن گیربکس نقش حیاتی در عملکرد صحیح آن دارد. کاهش یا آلودگی روغن می‌تواند به سایش چرخ‌دنده‌ها و داغ شدن سیستم منجر شود. توصیه می‌شود روغن گیربکس طبق دفترچه راهنمای سازنده به‌صورت دوره‌ای تعویض شود.
علائم خرابی گیربکس
شنیدن صداهای غیرعادی
سخت شدن یا گیر کردن تعویض دنده
نشتی روغن
کاهش قدرت خودرو یا دستگاه
روشن شدن چراغ هشدار گیربکس در خودروهای اتوماتیک
جمع‌بندی
گیربکس یکی از حیاتی‌ترین اجزای هر سیستم مکانیکی است که نقش مهمی در بهره‌وری، عملکرد و طول عمر تجهیزات دارد. انتخاب صحیح نوع گیربکس، استفاده اصولی و نگهداری منظم، از جمله نکات کلیدی در افزایش کارایی آن به‌شمار می‌رود.